Cùng với hành trang văn hóa cội nguồn và thực tế khắc nghiệt ở địa phương, cư dân Đồng bằng sông Cửu Long ngày xưa ý thức được rằng: ăn uống ngoài việc để sinh tồn, một số thức ăn còn có tác dụng giúp cho cơ thể phòng chống được một số bệnh thông thường. Đó không chỉ là các loại thảo mộc mà còn có nhiều ở các loại động vật nơi mình sinh sống. Tính biện chứng trong văn hóa ẩm thực Đồng bằng sông Cửu Long được thể hiện ở các dạng.
- Sự hài hòa âm dương của thức ăn: Các thức ăn được chế biến cùng nhau phải thể hiện sự hài hòa âm dương. Nếu mất cân bằng âm dương, thức ăn đưa vào cơ thể sẽ sinh bệnh tật. Ví dụ như: Mùa hè, trời nóng, người ta thường ăn các món ăn mang tính chất giải nhiệt như canh khổ qua, canh rau má, ăn rau đắng, uống nước rau má, nước dừa... Hay, khi ăn cháo cá (âm) người ta cho thêm gừng vào (dương) để cân bằng âm dương.